تصویری از صمیمیت و خنده‌های دوستانه، دست در دست هم؛ اما این گردهمایی، دیدار دوستان قدیمی نبود، بلکه نشست سه تن از قدرتمندترین رهبران غیرغربی جهان بود: ولادیمیر پوتین، شی جین‌پینگ و نارندرا مودی.
این نمایش آشکار از رفاقت، پیام روشنی از چالش و سرکشی نسبت به غرب تلقی شد؛ به‌ویژه در برابر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، که چند روز پیش هند را با تعرفه‌های وارداتی ۵۰ درصدی هدف قرار داده بود؛ یکی از شدیدترین جریمه‌های تجاری او تاکنون.
کریستوفر کلاری، استاد علوم سیاسی در دانشگاه آلبانی، در این‌باره گفت: «هند می‌خواهد قدرت‌های بزرگ دیگر بدانند که دهلی‌نو گزینه‌های مختلفی دارد. یکی از مزایای عضویت در چندین بلوک، این است که اگر از روابط دیگر ناراضی باشی، می‌توانی ورود پر سر و صدایی به این بلوک‌ها داشته باشی.»
این نخستین سفر مودی به چین در هفت سال گذشته بود؛ سفری که نشانی از خصومت‌های مرزی سال‌های اخیر نداشت. در تیانجین، محل برگزاری نشست سازمان همکاری شانگهای، او با استقبال گرم‌تری از سوی شی جین‌پینگ روبه‌رو شد، چیزی که به ندرت نصیب مهمانان دیگر می‌شد.
اما این دیدار «برادرانه» در واشنگتن بی‌پاسخ نماند. ساعاتی بعد، ترامپ بار دیگر به هند تاخت و تجارت با این کشور را «فاجعه‌ای یک‌طرفه» خواند. مشاور تجاری او، پیتر ناوارو، هم در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «مایه شرم است که مودی با شی جین‌پینگ و پوتین هم‌پیاله شده. نمی‌دانم به چه می‌اندیشد.»
حتی یک سال پیش، چنین صحنه‌ای میان مودی و شی دور از ذهن می‌نمود. از سال ۲۰۲۰، دو کشور در مرزهای هیمالیا درگیر رویارویی نظامی شدند که با درگیری خونین سربازان و بسیج گسترده نیرو و تجهیزات همراه بود. موجی از احساسات ضدچینی در هند به راه افتاد؛ صدها اپلیکیشن چینی از جمله تیک‌تاک مسدود شد و شرکت‌های چینی از سرمایه‌گذاری در هند محروم ماندند.
در آن زمان، ایالات متحده از این شکاف برای تقویت روابط نزدیک‌تر با هند بهره گرفت و آن را وزنه‌ای حیاتی در برابر چین دانست. اما رویکردهای ترامپ، نقشه‌ها را دگرگون کرده است: آمریکا که تا دیروز متحدی خدشه‌ناپذیر به شمار می‌رفت، اکنون در دهلی‌نو بازیگری بی‌ثبات و حتی خصمانه تلقی می‌شود.
اعمال ناگهانی تعرفه‌های مضاعف علیه هند از سوی ترامپ بیشتر به مجازات شبیه بود. اختلافات شخصی نیز بی‌تأثیر نبود: مودی حاضر نشد به ترامپ بابت «جلوگیری از جنگ هسته‌ای میان هند و پاکستان» در ماه مه اعتبار بدهد؛ مسئله‌ای که خشم واشنگتن را برانگیخت.
چین با رضایت آشکار، دور شدن دهلی‌نو از واشنگتن را زیر نظر دارد و اکنون اولویت را در عادی‌سازی کامل روابط با هند می‌بیند. در جریان دیدار مودی، دو طرف بر «روابط دوستانه‌تر» توافق کردند؛ از ثبات در مرز گرفته تا بازگشایی اقتصادی دو کشور به روی یکدیگر. شی جین‌پینگ روز یکشنبه گفت: «ضروری است که دوست باشیم، همسایه‌ای خوب؛ اژدها و فیل باید کنار هم قرار گیرند.»
بااین‌حال، تحلیلگران یادآور می‌شوند که نشانه‌های آشتی هند و چین پیش از دور دوم ترامپ نیز آشکار بود و اکنون چشم‌انداز چهار سال دیگر با ترامپ، انگیزه‌ای جدی برای چین فراهم کرده تا گفت‌وگوهای آشتی را با شتاب بیشتری پیش ببرد.
کلاری در این‌باره گفت: «این دیدار تا حدی پاسخی به عصبانیت تعرفه‌ای ترامپ بود. واقعیت اصلی برای هند این است که توان نظامی کافی برای اطمینان از سرانجام جنگ با چین ندارد. در دنیای ترامپ، هند شاید نتواند به متحد خارجی مطمئنی تکیه کند، بنابراین باید مطمئن شود که رابطه با چین آرام است.»
هارش وی پانت، استاد روابط بین‌الملل در کینگز کالج لندن، یادآور شد که مودی پیش از بحران ۲۰۲۰ مشتاق تقویت رابطه با چین بود و احتمالاً حالا نیز تلاش خواهد کرد روابط را به سطح پنج سال پیش بازگرداند، هرچند موضوع مرز همچنان چالش‌برانگیز باقی می‌ماند.
به گفته تحلیلگران، حتی با ریسک خشم متحدان غربی، هند از روابط بهتر با چین سود فراوان می‌برد: بخش زیادی از صنعت تولیدی هند وابسته به مواد خام و عناصر نایاب چینی است، و چین هم در صورت بازگشت به بازار هند منافع اقتصادی قابل توجهی خواهد داشت.
با این حال، محدودیت‌ها جدی‌اند. چین همچنان حامی اصلی پاکستان – رقیب منطقه‌ای هند – و تأمین‌کننده تسلیحات آن است؛ سلاح‌هایی که در درگیری‌های اخیر با هند نیز استفاده شد.
پانت تأکید کرد: «اشتباه است که این روند را به‌عنوان یک آشتی بزرگ میان هند و چین ببینیم. شکاف اعتماد در هند نسبت به چین همچنان بسیار بالاست و فشارهای کافی وجود دارد که روابط را شکننده نگه دارد.»
