نگاه‌ها در سراسر جهان به آلاسکا دوخته شده بود؛ جایی که دو رهبر قدرتمند، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، در نشستی تاریخی رو در رو شدند. این دیدار در پایگاه نظامی «المندورف ـ ریچاردسون» با استقبال رسمی و پرچم‌های برافراشته برگزار شد؛ جایی که جنگنده‌های آمریکایی در آسمان پرواز کردند تا نمایش قدرت اجرا کنند. گفت‌وگوها نزدیک به سه ساعت طول کشید و اگرچه دو طرف آن را «سازنده» توصیف کردند، نبود توافق مشخص یا دستاورد فوری، آینده صلح در اوکراین را همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار داد.
دیداری بی‌سابقه پس از جنگ اوکراین
از زمان آغاز تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، هیچ رئیس‌جمهور آمریکایی به این شکل رو در رو با پوتین مذاکره نکرده بود. برای ترامپ، این نشست تنها یک رویداد دیپلماتیک نبود، بلکه پرونده‌ای شخصی و سیاسی بود. او بارها مدعی شده در دوران مسئولیت خود شش جنگ بزرگ را پیشگیری یا متوقف کرده است: از جلوگیری از شعله‌ور شدن جنگ میان هند و پاکستان گرفته تا میانجی‌گری میان تایلند و کامبوج، و حتی جلوگیری از ادامه درگیری فاجعه‌بار میان اسرائیل و ایران. همچنین، آتش‌بسی که او میان ارمنستان و آذربایجان برقرار کرد، باعث شد رهبران دو کشور نام او را برای جایزه نوبل صلح پیشنهاد دهند. ترامپ معتقد است اگر بتواند در جنگ روسیه و اوکراین حتی گامی مهم به سوی پایان درگیری بردارد، مستحق دریافت نوبل خواهد بود.
نتیجه نشست: نمادگرایی بدون دستاورد
با این حال، نشست آلاسکا توافقی برای توقف یا حتی کاهش جنگ به همراه نداشت. ترامپ خود اذعان کرد: «تا زمانی که توافقی نباشد، توافقی در کار نیست.» او گفت «بسیاری از مسائل» حل شده اما «چند موضوع بزرگ» همچنان بی‌پاسخ مانده است. پشت‌زمینه‌ای که با عبارت «در پی صلح» طراحی شده بود، پیام امید می‌داد، اما در عمل جزئیاتی ارائه نشد. در این میان، غیبت آشکار اوکراین بسیار معنادار بود؛ ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین تأکید کرده هیچ‌گاه با واگذاری خاک کشورش یا توافقی که سلطه روسیه بر یک‌پنجم سرزمین اوکراین را تثبیت کند، موافقت نخواهد کرد. او همچنین تضمین امنیتی تحت حمایت آمریکا را خواسته است که هر توافق دوجانبه آمریکا ـ روسیه را عملاً بی‌اثر می‌سازد.
اختلاف با اروپا و اوکراین
ترامپ در نشست آلاسکا گفت که «اینجا برای مذاکره به جای اوکراین نیستم، بلکه می‌خواهم آن‌ها را پای میز بکشانم.» این رویکرد او، یعنی گفت‌وگوی مستقیم با پوتین بدون حضور یا رضایت اوکراین و متحدان اروپایی، خطر انزوای سیاسی واشینگتن در میان شرکای سنتی را در پی دارد. در همین حال، پوتین این نشست را «نقطه مرجعی برای بازسازی روابط عمل‌گرایانه آمریکا و روسیه» توصیف کرد و بار دیگر بر لزوم پرداختن به «ریشه‌های بحران» تأکید کرد؛ عبارتی که نشان می‌دهد مسکو بدون دریافت امتیازات بزرگ، تن به آتش‌بس نخواهد داد. هم‌زمان با گفت‌وگوها، درگیری‌ها ادامه داشت: آژیرهای حمله هوایی در شرق اوکراین به صدا درآمد و مقامات روسی از حملات پهپادی اوکراین به مناطق روستوف و بریانسک خبر دادند.
نگرانی اروپا
برای اروپا، این دیدار هشداری جدی بود: امنیت قاره ممکن است بدون حضور مستقیمش پشت میز مذاکره تعیین شود. وزرای خارجه کشورهای اروپایی از تردید و بی‌اعتمادی سخن گفتند. یان لیپاوْسکی، وزیر خارجه چک، هرچند از تلاش ترامپ استقبال کرد، اما صداقت پوتین را زیر سؤال برد و گفت در همان ساعاتی که نشست در آلاسکا برگزار می‌شد، ارتش روسیه همچنان به حمله به اوکراین ادامه داد. بیم رهبران اروپایی این است که ترامپ به دنبال توافقی «سطحی» باشد که در آن تمامیت ارضی اوکراین قربانی شود.
پرونده متناقض ترامپ در سیاست خارجی
با وجود انتقادها، برخی تحلیلگران معتقدند نباید نشست آلاسکا را بی‌اهمیت دانست. هر توافق احتمالی که بتواند آتش‌بس، تضمین امنیت اوکراین و چارچوبی پایدار برای امنیت اروپا فراهم کند، ارزش بررسی خواهد داشت. اما تجربه گذشته ترامپ در دیپلماسی، چنان‌که موافقان و مخالفانش یادآور می‌شوند، دوپهلو است. برخی او را مانع جنگ‌ها می‌دانند و برخی دیگر می‌گویند سیاست‌های داخلی و بین‌المللی‌اش – از مهاجرت و بهداشت گرفته تا بحران غزه – اعتبار او را به‌عنوان صلح‌ساز تضعیف کرده است.
در موضوع غزه، بسیاری او را متهم کرده‌اند که با حمایت بی‌قید از نتانیاهو، به تداوم جنگ و کشتار هزاران غیرنظامی دامن زده است.
برخی معتقدند اگر ترامپ واقعاً بتواند از نفوذ خود برای توقف جنگ غزه استفاده کند، بخت بیشتری برای نوبل خواهد داشت؛ در غیر این صورت، نام او همچنان محل جدل باقی خواهد ماند.
صلح یا نمایش؟
در نهایت، نشست آلاسکا تا این لحظه چیزی فراتر از نمادگرایی به همراه نداشته است: نه آتش‌بس، نه تعهد رسمی، و نه حتی نقشه راه برای برگزاری نشست سه‌جانبه با حضور زلنسکی. مخالفان اوکراینی مانند اولکسی هونچارنکو این نشست را «پیروزی برای پوتین» توصیف کرده‌اند، چرا که تنها زمان بیشتری برای مسکو خریده است.
با این حال، هنوز امکان آن وجود دارد که اروپا و اوکراین در مرحله بعد وارد گفت‌وگو شوند، اگر چارچوبی واقعی و قابل اعتماد از مذاکرات ترامپ ـ پوتین بیرون بیاید. چنین رویکردی می‌تواند جان هزاران انسان را نجات دهد. اما تا آن زمان، جنگ همچنان ادامه دارد و دیپلماسی بر لبه تیغی شکننده ایستاده است.
