هفته‌نامه اکونومیست در نسخه ۵ سپتامبر/۱۴ شهریور خود به پیچیدگی‌هایی که پرونده هسته‌ای ایران اکنون با آن مواجه است پرداخته و شقوق مختلف ماجرا را بررسی می‌کند که هر تصمیمی چه پیامدهایی خواهد داشت.
به نوشته این رسانه، اگرچه برجام در عمل مرده است، اما شرایط مثل فیزیک کوانتومی است، عدم قطعیتی وجود دارد و مرز میان زندگی و مرگ برجام مبهم مانده. اکونومویست هشدار می‌دهد که اگرچه «چشم‌انداز دستیابی به توافقی جدید کم‌رنگ است، اما گزینه‌های دیگر نیز چندان بهتر نیستند».
ترجمه کوروش ضیغمی – توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میان ایران و قدرت‌های جهانی سال‌هاست که عملاً مرده است. آمریکا در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد. ایران نیز اندکی بعد از پایبندی به تعهداتش دست کشید. رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمان ملل، آن را یک «پوسته خالی» می‌نامد. با این حال، در دیپلماسی همچون فیزیک کوانتومی، مرز میان زندگی و مرگ می‌تواند مبهم باشد.
در ۲۸ آگوست، بریتانیا، فرانسه و آلمان به شورای امنیت سازمان ملل اطلاع دادند که ایران تعهدات خود ذیل توافق، که با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می‌شود، را نقض کرده است. این اقدام آغازگر شمارش معکوس ۳۰ روزه‌ای برای بازگرداندن ایران به پایبندی شد. اگر مذاکرات شکست بخورد، مجموعه‌ای از تحریم‌های سازمان ملل که توسط برجام لغو شده بود، از جمله تحریم تسلیحاتی، دوباره برقرار خواهد شد.
این روند، موسوم به «اسنپ‌بک»، سازوکاری نوآورانه بود. با آغاز آن، تحریم‌ها به‌طور خودکار بازمی‌گردند مگر اینکه شورای امنیت به‌گونه‌ای دیگر رأی دهد، امری که مانع از استفاده روسیه و چین از حق وتوی خود برای جلوگیری می‌شود.
ایران سال‌هاست که در حال نقض تعهدات است. برجام تنها به ایران اجازه می‌داد حداکثر ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۳.۶۷ درصد، سطحی که در نیروگاه‌های هسته‌ای به‌کار می‌رود، ذخیره کند. اما در ماه مه، آژانس گزارش داد که ایران ۸۴۱۳ کیلوگرم اورانیوم ذخیره کرده است که حدود ۴۰۹ کیلوگرم آن با غنای ۶۰ درصدی غنی‌سازی شده، فاصله‌ای کوتاه تا سطح تسلیحاتی. با وجود این، اروپایی‌ها از آغاز روند اسنپ‌بک خودداری می‌کردند، زیرا بیم آن داشتند که این اقدام ایران را به سمت تهاجم بیشتر سوق دهد.
با این حال، تقویم آن‌ها را ناگزیر کرد. بند مربوط به اسنپ‌بک در ۱۸ اکتبر منقضی می‌شود. ماه آینده روسیه ریاست شورای امنیت را بر عهده خواهد گرفت و می‌تواند با حربه‌های رویه‌ای روند را مختل کند. اقدام اخیر اروپایی‌ها آخرین تلاش برای احیای توافقی در حال مرگ بود.
اکنون ایران باید تصمیم بگیرد که چگونه واکنش نشان دهد. برخی نمایندگان مجلس بر واکنش سخت تأکید دارند. آنان پیش‌نویس طرحی را تهیه کرده‌اند که رژیم را به خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی)، توقف مذاکرات بیشتر با غرب و تعلیق همکاری با آژانس فرا می‌خواند. معضل ایران این است که چنین گام‌هایی ممکن است واکنشی سخت‌تر را برانگیزد. خروج از ان‌پی‌تی به‌عنوان نشانه‌ای از نیت خصمانه تعبیر خواهد شد و خطر حملات هوایی تازه از سوی اسرائیل یا آمریکا را در پی دارد، همان کشورهایی که در ماه ژوئن به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کردند.
دولت می‌تواند این طرح را نادیده بگیرد و برای مذاکرات زمان بخرد. «پنجره دیپلماسی همچنان باز است»، کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در دیداری با آقای گروسی در اول سپتامبر گفت که شاید چنین باشد، اما تنها به‌اندازه یک شکاف. بازگشت به تعهدات توافق پیشین دونالد ترامپ را راضی نخواهد کرد، چرا که او خواستار توقف کامل برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران است.
ایران اما همچنان استدلال می‌کند که غنی‌سازی یک حق حاکمیتی است. ممکن است بر سر میزان ذخایر اورانیوم خود مصالحه کند، همان‌گونه که در برجام پذیرفته بود، اما حاضر نیست کل برنامه را برچیند. برای جلوگیری از فعال شدن اسنپ‌بک، به بیان دیگر، مذاکره‌کنندگان باید تا پایان ماه پایه‌های یک توافق جدید را بنا نهند ــ مأموریتی دشوار.
گزینه سوم این است: خرید زمان. روسیه پیشنهاد داده که مهلت اسنپ‌بک شش ماه تمدید شود. اروپایی‌ها آماده گفت‌وگو درباره این ایده بوده‌اند، اما نگران‌اند که این صرفاً تاکتیکی برای وقت‌کشی باشد. اگر تحریم‌ها بازگردند، ایران ممکن است شرط ببندد که قادر به تاب‌آوری خواهد بود. برخی از شرکای عمده تجاری ایران احتمالاً آن‌ها را نادیده خواهند گرفت و دولت آشفته ترامپ شاید نتواند سازمان ملل را برای اجرای آن‌ها بسیج کند. ایران می‌تواند پیشنهاد گفت‌وگو با آمریکا درباره توافقی جدید و با آژانس درباره بازرسی‌های تازه را مطرح کند.
نگرانی اینجاست که ایران ممکن است از این زمان برای بازآغاز برنامه هسته‌ای خود استفاده کند. هیچ‌کس به‌طور قطع نمی‌داند که حملات امسال چه میزان خسارت وارد کرده‌اند. آژانس از زمان جنگ اجازه بازدید از حساس‌ترین سایت‌ها را نداشته است. ترامپ همچنان مدعی است که آن‌ها به‌طور کامل نابود شده‌اند. برخی از دیپلمات‌ها و جاسوسان آمریکایی این ارزیابی را بیش از حد خوش‌بینانه می‌دانند، اما جرئت مخالفت علنی با او را ندارند.
بی‌تردید خسارت شدید بوده است. با این حال، بدون بازرسی‌های کامل، برنامه هسته‌ای ایران به حالتی از «ناقطعیت کوانتومی» وارد شده است، وضعیتی که پیش‌بینی زمان بروز بحران بعدی را دشوار می‌سازد.
