«هیچ کدام از سینماگران دغدغه میراث فرهنگی ندارند»؛ شکواییه یک تهیه‌کننده سینما

همیشه بی‌حرمتی به ساحت فرهنگ از جانب افرادی که انگ بی فرهنگی به آنها زده می‌شود، رخ نمی‌دهد. گاهی آدمهایی که در دایره آدمهای بافرهنگ جا می‌گیرند، فرهنگ را به آنچه خود از آن درک می‌کنند تقلیل می‌دهند و مصادره می‌کنند. یکی از مصداق‌های مهم این رویارویی، برخورد این روزهای دو گروه با فرهنگ جامعه یعنی اهالی سینمایی‌ و دوستداران و کارشناسان میراث فرهنگی است.

ماجرا آن‌جایی آغاز می‌شود که اهالی سینما به ساخت سریال‌ها و فیلم‌ها در لوکیشن‌های تاریخی علاقه‌مند می‌شوند. هنر و فرهنگی زاده می‌شود و هنر و فرهنگی بیمار می‌شود و احتمالا پایان تلخ اثری هنری و فرهنگی رخ می‌دهد.

ارسلان زمانی تهیه کننده سینما و معمار و از معدود سینمایی‌های دغدغه‌مند میراث است.  دغدغه میراث فرهنگی در او زمانی شکل گرفت که وارد دانشکده معماری دانشگاه آزاد شیراز شد، دانشکده‌ای که آن زمان عمارتی قدیمی در میان باغ بود. زمانی که نرگس آبیار کارگردان فیلم سووشون در باغ عفیف آباد شیراز در حال فیلمبرداری بود او یک‌تنه در مقابل تخریب این باغ ایستاد و در صفحه اینستاگرام خود و البته رسانه‌ها این مسئله را مطرح کرد.

زمانی در پاسخ این پرسش که آیا سینماگران بر اهمیت لوکیشن‌های تاریخی که در آن فیلمسازی می‌کنند آگاهند یا خیر می‌گوید: اساسا بیشتر ما برخوردمان با لوکیشن فیلم، غلبه بر آن است. ما خواسته‌هایمان را به لوکیشن تحمیل می‌کنیم. 

او اعتقاد دارد حتی اگر سینماگری دغدغه حفظ بناهای تاریخی هم داشته باشد، وقتی پروژه‌ای آغاز می‌شود، تخریب بنا بلافاصله پس از حضور گروه فیلمبرداری آغاز می‌شود: این اجتناب ناپذیر است. وقتی شما به عنوان گروه وارد لوکیشن می‌شوید، مجبورید ادوات نور و صدا و فیلمبرداری نصب کنید که این خودش آسیب زننده است. به اعتقاد من حضور آدمها خودش آسیب‌زاست. اینکه مدام باید به تیم‌ متذکر شوی که ته سیگارهایتان را روی زمین نندازید یا لیوان قهوه‌تان را روی سکو رها نکنید شاید لیوان برگردد و ته قهوه روی بنا بریزد. در یک کلام اینکه گروه فیلمسازی وقتی وارد لوکیشن می‌شود، آن لوکیشن می‌ترکد. به همین دلیل است که اجاره لوکیشن‌های سینمایی بالاست.

او معتقد است وقتی پروژه‌ای سینمایی آغاز می شود، دیگر حفظ میراث فرهنگی اولویت نخواهد بود: من کمتر کسی را در اهالی سینما سراغ دارم که این دغدغه را داشته باشد.

این معمار و تهیه کننده سینما می‌گوید: وقتی متوجه حضور تیم فیلمبرداری نرگس آبیار برای سریال سووشون در باغ عفیف آباد شیراز شدم، رفتم تا از نزدیک ببینم چه اتفاقی برای باغ افتاده است. اظهر من الشمس بود که چه بلایی سر باغ آمده است.

تخریب باغ عفیف آباد به دست تیم فیلمبرداری نرگس آبیار زمانی سر و صدا ایجاد کرد که عکس‌هایی از ساخت‌و‌ساز در محوطه باغ منتشر شد. مردم شیراز بلافاصله کارزاری را آغاز کردند و خواهان توقف فیلمبرداری و ساخت‌و‌ساز در محوطه باغ شدند. نرگس آبیار در واکنش به این  کارزار گفته بود: به احترام مردم که نگرانند به باغ عفیف‌آباد و بنا آسیبی برسد، آن دو گوشواره الحاقی که پرتابل است برداشته می‌شود و آن‌ها را در دکورهای دیگر استفاده می‌کنیم.

به اعتقاد ارسلان زمانی، این واکنش خانم آبیار تنها ژستی بود که مردم را ساکت کند: مشکل فقط دو گوشواره و یک حوض نبود. وقتی شما تغییراتی به بنای تاریخی تحمیل می‌کنید دیگر آن بنا مانند روز اولش نمی شود.

در همان زمان که خبر تخریب باغ عفیف آباد مطرح شد عده ای این پرسش را مطرح کردند که چه کسی مجوز لازم برای فیلمبرداری را به نرگس آبیار داده است‌.

ارسلان زمانی می‌گوید که وقتی در باغ حضور داشت از دستیار خانم آبیار خواسته تا مجوزهای لازم را ببیند اما آنها مجوزی نداشتند: در نهایت مشخص شد که وزیر وقت میراث فرهنگی آقای عزت‌الله ضرغامی در جلسه‌ای به خانم آبیار گفته شما کار را شروع کنید ما پشتتان هستیم‌.

کارشناسان میراث فرهنگی نسبت به عملکرد ضرغامی در دوره وزارتش انتقادهای بسیاری داشته و دارند. یکی از این انتقادها بازگذاشتن دست گنج یابان در فضای مجازی و اعطای مجوزهای مختلف برای حفاری‌های غیرمجاز بود.

عزت‌الله ضرغامی حتی بارها بی پرده از گنج‌یابی‌های افراد بالای نظام سخن گفته بود. او در جمع فرماندهان و مدیران پایگاه‌های یگان حفاظت میراث‌فرهنگی در اردیبهشت ۱۴۰۱ گفته بود: یکی از سیاسیون که ارتباط گرفتن با ایشان هم بسیار سخت است، چندبار به بنده گزارش دادند که بنابر گزارش‌های یکی از زمین‌شناسان معروف، در فلان نقطه گنجینه‌ای وجود دارد، ما هم تحقیق میدانی را آغاز کردیم؛ چندین متر آن منطقه را به پایین و چپ و راست حفاری کردیم و درنهایت دستور توقف دادیم، چون چیزی پیدا نشد.

بنابراین، به گفته ارسلان زمانی خانم آبیار هم از رانت ضرغامی برای فیلمبرداریاستفاده کرده بدون اینکه مجوزهای لازم را دریافت کند. زمانی می‌گوید: بر خلاف وعده‌هایی که خانم آبیار در مورد لوکیشن های باز باغ عفیف آباد داده بودند وقتی قسمت اول سریال را دیدم متوجه شدم سکانس‌هایی هم در داخل ساختمان عفیف آباد گرفته شده است. شما می‌دانید آن حجم از آدم در محیط بسته با آن تجهیزات فیلمبرداری آن هم با چندین برداشت چه آسیبی به این لوکیشن می‌زند. 

این تهیه کننده سینما عنوان می‌کند که حتی یک بار دستیار نرگس آبیار، آقای روزبه سجاد حسینی از او خواسته که خودش وارد لوکیشن شود و ببیند که هیچ آسیبی به بنا زده نشده است: من مخالفت کردم و از ایشان خواستم اجازه بدهند چند کارشناس میراث از نزدیک لوکیشن را بازدید کنند و ایشان هم پذیرفتند. وقتی کارشناسان از بازدید بازگشتند به من گفتند بهتر است نگوییم چه دیده‌ایم اوضاع یسبار خراب است.

ارسلان زمانی پیشنهادش به گروه‌های فیلمبرداری که علاقه مند به ساخت فیلم‌های تاریخی‌اند این است که لوکیشن را باز طراحی کنند: حرف من این است که چطور چهل سال پیش علی حاتمی توانست برای یک سریال لوکیشنی مانند شهرک غزالی بسازد. در آن زمان امکانات بسیار اندک بود و بودجه لازم هم به‌سختی تخصیص داده می‌شد. خانم آبیار که از رانت‌های خوبی برخوردار است می‌توانست هزینه ساخت لوکیشن را از یکی از همین رانت‌های مرتبط با خودش تامین کند.

همسر نرگس آبیار‌، محمدرضا حسین قاسمی تهیه کننده سینماست و بسیاری معتقدند عضو سپاه پاسداران است. گفته می‌شود علت موفقیت نرگس ابیار در سالهای اخیر استفاده از رانت سپاه برای ساخت فیلم‌هایش است.